Welk waardensysteem regeert de zorg; liefde of angst? (Linkedin mei 2018)

Vanavond hoorde ik op radio 1 een reportage over het besluit van de minister om de administratielast in de zorg te reduceren. Er werd een huisarts geïnterviewd die zei dat de administratiedruk een symptoom was van onderliggen lijden, maar hij kon daar niet goed zijn vinger op leggen.

De zorg is sinds decennia een hiërarchisch bolwerk geworden, waar regels, protocollen en controlerende afvinklijstjes een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden zijn geworden. Dit is langzaam begonnen met goede intenties en vanuit een juiste gedachte; meten is weten.
Hoe heeft dat langzaam zo groot kunnen worden? De theorie van Spiral Dynamics, waarin wordt beschreven hoe er een logische opvolging zit in waardensystemen, geeft hier wel een antwoord op. Waardensystemen veranderen in de loop van tijd in culturen, gemeenschappen en dus ook in organisaties, omdat het bestaande systeem niet meer voldoet. Over dit laatste schreef Laloux ‘Reinventing Organisations’ wat een helder overzicht geeft over de evolutie van waardensystemen binnen organisaties. Van Amber (hiërarchisch) naar Cyaan (evolutionair). De gezondheidszorg heeft dan aspecten van Amber en Oranje (Succes, prestatiegericht).

De minister gaf aan dat de tijd rijp is voor verandering, dat het systeem er klaar voor is. Dat zou waar kunnen zijn, er is in ieder geval een verlangen naar een andere manier van werken in de zorg. Alleen het veranderen van een systeem door de voorschriften te veranderen, verandert niet de cultuur. Ook dat laat Laloux prachtig zien door de 4 kwadranten van Wilbert te beschrijven. Hierin wordt een organisatiecultuur bepaald door een individueel innerlijk (o.a. overtuigingen) en individueel uiterlijk perspectief (gedrag) en een collectief uiterlijk (organisatiesystemen; praktijken, structuren en methoden) en een collectief innerlijk (o.a. waarden) perspectief. Alleen 1 kwadrant veranderen, verandert niets aan de cultuur. De geïnterviewde huisarts heeft gelijk: deze actie leidt alleen tot andere regels.

Wat zou meer kans van slagen hebben? Als we behalve het uiterlijk perspectief ook werken aan het innerlijk perspectief, van de individuen in de zorg (patiënten, artsen en individuele spelers als de zorgverzekeraars) en aan het innerlijk perspectief van het collectief (de gezondheidszorg). Dit betekent bewustzijn creëren over de waarden die belangrijk zijn. De waarden die bepalen hoe we richting geven aan zorg, hoe we met elkaar omgaan. Dit is iets ander dan Value Based Healthcare, waar waarden worden toegekend aan de patiënt afgezet tegen de kosten. De waarden waar ik het over heb zijn de waarden die een kompas zijn voor je handelen, voor hetgeen je ten diepste drijft.

Filosofen zijn het erover eens dat liefde of angst keuzes bepalen; kies je vanuit of voor liefde, of vanuit angst. En liefde en angst hebben ieder hun eigen waardensysteem. Kijkend naar het verschil tussen de waardensystemen is het huidige systeem in de zorg veelal gebaseerd op waarden die bij angst horen. Iets veranderen in de zorg vraagt een shift in waardensysteem richting waarden die bij liefde horen. (Zowel de liefde- als de angst-lijst kan verlengd worden!). Dus niet alleen de regels veranderen, ook werken aan belangrijke waarden als vertrouwen,  openheid, betrokkenheid en bevlogenheid.  En het gesprek voeren over verlangen: wat voor zorg willen wij met elkaar? Een zorg gebaseerd op liefde, of een zorg gebaseerd op angst?